Het verhaal achter …… De Schaar

Een serie achtergrondverhalen over de klassiekers uit de kantoorbranche. Producten die we dagelijks gebruiken of gebruikten maar waarvan we het verhaal niet kennen, soms deels of zijn vergeten. Onze columnist en BOP-jurylid Jos van Dalfsen gaat op zoek naar het verhaal, maar probeert ook verrassende zaken boven water te krijgen waarvan je denkt: ‘hoezo?’ of ‘nooit geweten’. Na het verhaal achter de paperclip, de Post-it, de schrijfmachine, het potlood, papier, de ordner is nu de hoofdrol voor de schaar.

Er zijn verschillende theorieën over het ontstaan van de schaar. De vroegst bekende scharen verschenen 3000 tot 4000 jaar geleden in Mesopotamië. Een andere theorie is dat de Egyptenaren de schaar uitvonden rond 1500 voor Christus. De eerste scharen die gevonden zijn in het Midden-Oosten dateren uit 1000 tot 2000 jaar voor Christus. In Europa is de schaar als werktuig om textiel en leer mee te snijden rond 500 voor Christus ontstaan en werd door de Romeinen veel gebruikt. Romeinse scharen zijn van brons of smeedijzer en hebben geen scharnierpunt, maar een verende verbinding aan het uiteinde.

Europese productie

Veerscharen bleven in Europa in gebruik tot in de 16e eeuw. De vorm van de schaar van nu is pas in de middeleeuwen ontstaan. De schaar zoals wij die nu kennen, werd in 1760 in Europa door het Britse bedrijf William Whiteley & Sons voor de eerste keer op industriële schaal geproduceerd. Datzelfde bedrijf produceert tot op de dag van vandaag nog steeds scharen.

Thiers, in de Franse regio Auvergne, is een historisch centrum voor scharen- en messenproductie. De stad herbergt een messenmuseum en de internationale messenbeurs Coutellia. In Duitsland speelt Solingen, bekend als “De Messenstad”, een vergelijkbare rol. Al sinds de middeleeuwen worden hier scharen gemaakt. In 1995 werd de Solingenverordening aangenomen om de naam “Made in Solingen” te beschermen; alleen producten die bijna volledig in Solingen worden vervaardigd mogen dit label dragen. In 2019 produceerden ongeveer 150 bedrijven in Solingen hoogwaardige messen en scharen. Een van de oudste actieve producenten is Friedrich Herder, opgericht in 1727.

Het overgrote deel van de wereldwijde productie van scharen vindt plaats in China. In 2019 was China verantwoordelijk voor 64,3% van de wereldwijde export van scharen. In combinatie met de export uit Chinees Taipei stijgt dit naar 68,3%. De belangrijkste regio voor de productie van scharen in China is de provincie Guangdong. De Hangzhou Zhang Xiaoquan Company, opgericht in 1663, is een van de oudste, continu opererende scharenfabrikanten ter wereld. Het bedrijf werd in 1958 genationaliseerd en heeft nu 1500 werknemers in dienst die jaarlijks naar schatting zeven miljoen paar goedkope scharen in massa produceren, die gemiddeld voor 4 dollar per stuk worden verhandeld.

Wat is een schaar

Scharen zijn handbediende knipgereedschappen. Een schaar bestaat uit een paar messen die zo zijn gedraaid dat de geslepen randen langs elkaar schuiven wanneer de handvatten (bogen) tegenover het draaipunt worden gesloten. Ze kunnen worden gebruikt om allerlei zaken door te knippen of af te knippen. Het knippen is een niet-verspanende bewerking.

Scharen worden meestal gebruikt voor het knippen van allerlei dunne materialen, zoals papier, karton, folie, blik, textiel, touw en draad. Een huishoudschaar heeft meestal een handvat met twee ogen: een voor de duim en de andere voor een of enkele vingers, en een scharnierpunt met een schroef. Sommige scharen hebben net zoals een tang een lang handvat, zodat een hefboom ontstaat waarmee veel kracht kan worden gezet. Voor industrieel gebruik zijn er grote, mechanisch aangedreven scharen.

Soorten scharen

De meeste scharen zijn voor rechtshandig gebruik gemaakt. Wanneer met de rechterhand kracht wordt gezet, worden de bladen zijwaarts tegen elkaar aangedrukt. Linkshandigen drukken de bladen uit elkaar waardoor deze minder goed werkt. Voor linkshandigen zijn speciale scharen te koop. Op de onlangs gehouden Papershow in Mechelen zag ik op de stand van ACCO dat men onder het label Leitz een schaar heeft ontwikkeld voor zowel links- als rechtshandigen! Eerder ontwikkelde het merk al een schaar met een rond snijvlak, zodat de kracht gedurende het knippen gelijk bleef. Deze schaar won ooit een Benelux Office Products Award, maar is in het assortiment niet meer terug te vinden.

Papierscharen zijn er in volwassen formaten, maar ook als botte versies voor kleuters. De botte versies knippen ook, waaruit blijkt dat de messen niet scherp hoeven zijn. Ook zijn er papierscharen die niet recht, maar in kartels knippen, kartelscharen. En dan zijn er naast papierscharen nog vele andere uitvoeringen. Denk aan een nagelschaar, kappersschaar, ooievaarschaar, verbandschaar, snoeischaar, heggenschaar, blikschaar, tapijtschaar, hydraulische schaar, wildschaar, hefboomschaar, ploegschaar en betonschaar.

Nederlander koopt Engelse scharenfabriek

Paul Jacobs (voorheen ICT’er) is mede-eigenaar van een ambachtelijke scharenfabriek in het Engelse Sheffield. Toen hij het bedrijf kocht, wist hij helemaal niets van scharen. Wel prefereerde hij ambachtelijk gemaakte producten boven massaproductie in bijvoorbeeld een Chinese fabriek. Toen hij in 2016 op Kickstarter een campagne zag, waarmee scharenfabriek Ernest Wright & Son geld probeerde op te halen voor de herintroductie van een keukenschaar, schreef hij zich in.

Vroeger telde Europa meerdere scharenfabrieken, maar de productie is voor een groot deel verplaatst naar lage lonenlanden. In Sheffield, waar ooit meer dan honderd scharenfabrieken zaten, is er nu nog maar één over: de fabriek die Jacobs kocht. (Elders in Engeland zijn ook nog een paar scharenfabrieken). Het gaat om een familiebedrijf, waar de vijfde generatie het management voerde. Met de campagne op Kickstarter wilden zij een keukenschaar die ze ooit produceerden, maar waarvan de mal kwijt was, opnieuw op de markt brengen.

Een ander probleem voor de fabriek: goede ambachtslui zijn schaars. Wereldwijd werken er maar een handjevol Master Putters, zoals de scharenmakers genoemd worden. In Sheffield gaat het om Cliff en Eric, twee 70-plussers die hun pensioen hebben uitgesteld om mensen op te leiden. De kickstartcampagne was een succes en er werden ruim 3.600 scharen besteld, bijna een jaarproductie. Tot de kickstarters bericht kregen dat de 118 jaar oude fabriek gesloten werd. Cliff en Eric waren getroffen door langdurige ziektes, er werden verkeerde beslissingen genomen en uiteindelijk werd het eigenaar Nick Wright te veel en stapte uit het leven.

Jacobs belde de curator en reed samen met een vriend naar Sheffield om de scharenfabriek te bekijken. De machinerie was al door een ander opgekocht. Ze hebben aan Cliff en Eric gevraagd of ze aan het werk wilden blijven. En aan de koper van de machines werd gevraagd of ze deze terug konden kopen. Een paar dagen later waren ze de nieuwe eigenaren. Op de website van Ernestwright staan bijna twintig type scharen in de prijsklasse van 70 tot 350 euro.

Nederlandse scharenfabriek

In 1950 heeft de familie Hammesfahr zich in Oost-Nederland gevestigd met een scharenfabriek. Vanaf 1992 ontwikkelde Hammesfahr Holland Scharenfabriek B.V. zich van scharenfabrikant tot een toonaangevende verkooporganisatie van gereedschappen voor persoonlijke verzorging. Vandaag de dag is Hammesfahr Holland een specialist op het gebied van scharen, manicure, pedicure en beautyaccessoires. De familie Hammesfahr heeft zijn roots in Solingen, een stad in Noordrijn-Westfalen, Duitsland. Deze stad staat sinds de middeleeuwen bekend om zijn productie van hoogwaardig bestek en is nog steeds een internationale bestemming voor de beste messenproductie. Ook de scharenfabriek van Jaguar is er te vinden, zij zijn gespecialiseerd in kappersscharen.

Schaar als moordwapen

Een schaar heeft helaas ook een minder goede reputatie, namelijk als moordwapen. De bekende boekenserie van Baantjer kent ook een boek, die later verfilmd is, met de titel De Cock en de moord met de schaar. In de aflevering wordt de modeontwerper Ruud van Billingen dood aangetroffen in zijn atelier. Een schaar is met grote kracht in zijn rug gestoken. De Cock en Vledder raken verzeild in het grillige modewereldje waarin roddel en achterklap, diefstal van modeontwerpen en buitenechtelijke relaties doodnormaal lijken te zijn. Omdat vrijwel iedereen over zijn alibi liegt, wordt De Cocks speurvermogen flink op de proef gesteld.

Ook in de krantenkoppen kwam ik de schaar regelmatig als moordwapen tegen:
• Man steekt ex-vriendin 74 keer met schaar en mes.
• Acht jaar cel en tbs voor doodsteken vriendin met schaar.
• Tien jaar cel voor tbs’er die medewerker doodstak met schaar.
• Celstraf voor twintiger die schaar in hals van zijn vader stak.
• Zeven jaar voor Leidse schaarmoord.
• Kapper staat terecht voor moord met schaar.

Familienamen

Tot slot nog enkele familienamen met het woord schaar: Van der Schaar, Schaars, Schaart, Schaar, Koppeschaar of Lappenschaar. Ook zie je enkele verbasteringen zoals Van der Scheer, Scheerder, Scheers, Knipscheer of Baartscheer. Veel kleermakers gebruiken ook de schaar in hun tenaamstelling, zoals Sterretje Schaar (Heerenveen), de Gouden Schaar (meerdere plaatsen) en de Diamanten Schaar (Deurne).

En zelfs een van de meest iconische schijnbewegingen in het voetbal is naar de schaar vernoemd. Zo zie je maar, met een schaar kun je alle kanten op. Op encyclo.nl zien we dat het woord schaar zestien verschillende betekenissen kent. Wel een pretentie voor zo’n eenvoudig huishoudelijk voorwerp, dat we bijna dagelijks gebruiken. Ook in oud-Chinese wijsheden komt de schaar voor, bijvoorbeeld: ‘Het oog van de schaar maakt de broek krap’ of ‘Al knippend wordt men knapper’. En wat dacht je van: ‘Veel scharen maken het linnen schaars’.

Dit artikel is geschreven door Jos van Dalfsen van VWC Kantoor en Project, heeft tevens zitting in de Leden Advies Raad van Quantore.