Op 12 april opende in Alblasserdam een nieuwe kadowinkel, Cadeau & meer. Hier worden straks rookwaren, cadeauartikelen, speelgoed, kantoorartikelen, wenskaarten en tijdschriften verkocht. Niks nieuws onder de zon, zo lijkt het. Maar eigenaar Arjan van Es runt pal tegenover de nieuwe zaak een Coop supermarkt. En dat is geen toeval. Het is het zoveelste voorbeeld van een supermarkt die een dergelijke winkel opent of er een overneemt. In veel gevallen als franchisenemer van Bruna, Primera of ReadShop. Hiermee spelen de supermarkten in op de nieuwe Tabakswet, die verkoop van rookwaren in de supermarkt vanaf 2024 verbiedt. We doen verslag van een aardverschuiving in de retail die voor veel retailers goed uitpakt.
De verwachting is, dat door deze beweging een historische €2,9 tot €2,4 miljard omzet van supermarkten naar tabaks- en gemakszaken verschuift. Die krijgen in een groot aantal gevallen een verdubbeling van de klantenstroom. Toen De Albert Heijn in Pijnacker vooruitlopend hierop de verkoop van tabak stopte, leidde dat tot een verdrievoudiging van de tabaksverkoop bij de lokale Primera. En ook de verkoop van wenskaarten en loten nam sterk toe. Lidl stopte overigens al in oktober 2021 met de verkoop van tabak.
Na het ingaan van het verbod op tabaksverkoop voor supermarkten in juli 2024 zullen andersoortige winkels, zoals bouwmarkten of kledingzaken, tabak gaan verkopen. Daar hield het ministerie van volksgezondheid, welzijn en sport (VWS) in ieder geval al rekening mee bij het indienen van de wet. Het verbod gaat volgens het voorgestelde wijzigingsbesluit namelijk alleen gelden voor ‘verkooppunten bedoeld voor de verkoop aan particulieren en waarvan het assortiment in overwegende mate uit eet- en drinkwaren’ bestaat.
Primera profiteert
Het aantal voorbeelden is legio. In Kampen opende vorig jaar een ondernemer al een Primera-vestiging tegenover zijn CoopCompact supermarkt. Het pand had hij al eerder, vertelde hij indertijd tegenover Distrifood: Ik ben toen gaan onderzoeken of het haalbaar was om hier een Primera te starten, met in mijn achterhoofd die tabakswetgeving”, zegt de eigenaar. “Ik word nu niet meer warm of koud van de tabaksban. Als we straks in de supermarkt geen rookwaren meer verkopen, hebben klanten toch geen reden om de wijk uit te gaan. Daarmee verwacht ik ze ook voor de supermarkt te behouden.” En als na 2030 gemakswinkels ook geen tabak meer mogen verkopen “dan kan ik er een tabaksspeciaalzaak van maken.” Inmiddels heeft deze ondernemer al een derde Primera geopend in Kampen. Zijn eerste Primera nam hij in 2018 al over. Inmiddels overstijgt zijn Primera-omzet die van de supermarkt ruimschoots. Supermarktketen Dekamarkt test op drie locaties in Noord-Holland een samenwerking met tabaks- en gemaksformule Primera. In Stompetoren, Wormerveer en Haarlem zijn de afgelopen maanden Primera’s geopend in Dekamarkt-winkels. “Deze samenwerking past heel goed in de formulepositionering van Dekamarkt, waarin service één van de onderscheidende onderdelen is”, citeert supermarktvakblad Distrifood een woordvoerder van de supermarkt. De Dekamarkt-keten bestaat uit 100 winkels in Noord-Holland, Midden- en Oost-Nederland.
In september opende een Primera-vestiging in de Bomenwijk in Delft tegenover een Plus-supermarkt. Dezelfde maand opende Coop-ondernemer Tim Veldhuis in Kampen zijn derde Primera-winkel. In oktober begon Jumbo-ondernemer Joost den Blanken een Primera-winkel in het winkelcentrum Nieuwland, waar ook zijn supermarkt is gevestigd. In augustus deed Hasker de Jong, Jumbo-eigenaar in Noordwolde, hetzelfde door naast de supermarkt een Primera te openen.
Bruna overgenomen
Het is niet alleen Primera, die de verschuiving merkt. In het Brabantse Mierlo besloten Plus-ondernemers Wim en Mirjam van Doornmalen een Bruna-vestiging over te nemen, direct naast de winkel. In april van dit jaar openden Plus-eigenaren Peter en Cindy Wetzels in winkelcentrum Waubach in Landgraaf een nieuwe ReadShop. En in Stompwijk, een dorp in de buurt van Zoetermeer, liet Coop-ondernemer Robert Pruijssers zijn supermarkt verbouwen om verder te gaan onder de vlag van Boon Food Group. “Wij hebben geprobeerd een winkel neer te zetten waar alles te koop is”, zegt Eric Brosius, manager acquisitie bij Boon Food Group, tegen Levensmiddelenkrant. “Met het oog op de toekomst hebben we daarom ook een ruimte met eigen ingang, die over enige tijd omgebouwd kan worden tot tabaksshop.”
Aanpassingen in de winkel
Voorlopig profiteren vooral de tabaks- en gemaksformules als Primera, Bruna en ReadShop van het aanstaande verkoopverbod van tabak in de supermarkt. Primera, dat overigens deels eigendom is van British American Tobacco, maakt per winkel samen met de ondernemer een plan op maat met het oog op 2024, in lijn met het Preventieakkoord. Schrijft Out-of-home Shops op basis van een gesprek met Primera’s formuledirecteur Hans Olberg. “Zo bekijken we bijvoorbeeld in overleg met de ondernemer of er aanpassingen benodigd zijn in de winkel en/of de winkel nog op de juiste locatie zit voor de toekomst”, zegt hij. Maar in samenspraak met supermarkteigenaren worden dus ook veel nieuwe winkels aan de keten toegevoegd, alleen al tien in de tweede helft van 2022. Olberg houdt voor de komende jaren rekening met een flinke volumestijging in de verkopen van rookwaren, maar erkent ook: “Uiteindelijk zal er een moment komen waarbij tabak uit de gemakswinkels zal verdwijnen.” Aangetekend moet worden dat Primera een cooperatie is en werkt met beschermde marktgebieden voor bestaande ondernemers. Dus niet iedere supermarkt eigenaar is welkom.
Speciaalzaken
Maar ook de specialistische tabaksverkoper is in beweging. In 2021 registreerden 56 tabaksspeciaalzaken zich, blijkt uit het Inspectierapport uitstalverbod 2021 van de NVWA. Tegelijkertijd werden 34 registraties ingetrokken. In 8 gevallen was dat omdat bij inspectie was gebleken dat de winkels niet aan de eisen voor registratie voldeden, “omdat er andere artikelen zoals levensmiddelen, ansichtkaarten, speelgoedkaarten verkocht werden of omdat de winkel als pakketpunt fungeerde.” Eind 2021 waren er daardoor zo’n 158 tabaksspeciaalzaken geregistreerd, tegen 136 aan het begin van het jaar, per saldo dus 22 meer. Webwinkels openen fysieke winkels vooruitlopend op het verbod op online-verkoop van rookwaren en supermarktondernemers wapenen zich met aparte tabakswinkels tegen het verbod op tabaksverkoop in supermarkten per 2024. Zo opende de webwinkel Roken.nl vorig jaar al teen tweede fysieke winkels. Aan de winkel in Emmen, die sinds 2018 bestaat, voegde het bedrijf een filiaal in Groningen toe. In dezelfde periode startte de eigenaren van de Plus-supermarkten in Eibergen en Bussum aan de voerkant van de straat een aparte tabaksspeciaalzaak.
Buurtsuper de klos
Op dit moment zijn er circa 16.000 tabaksverkooppunten. Dat worden er 5.600 minder in 2022 door het besluit van het vorige kabinet om sigarettenautomaten te verbieden. In 2024 stopt de verkoop van tabak in circa 6.400 supermarkten.
Het tabaksverbod pakt dramatisch uit voor buurtsupers. Tabak maakt in deze winkels een belangrijk deel van de omzet uit (gemiddeld 14 procent).Mogelijk verdwijnen er vijfhonderd supermarkten in kleine dorpen. Dat blijkt uit onderzoek dat het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) liet uitvoeren naar de gevolgen van het verbod. Kleine supermarkten met een hoog aandeel omzet uit tabak, die geen tabakswinkel op loopafstand hebben, moeten waarschijnlijk gedwongen stoppen doordat er veel minder klanten komen. ‘Het verdwijnen van de lokale supermarkt zal ook de aanloop bij andere winkels en horeca doen inzakken. De sluiting kan daardoor negatieve gevolgen hebben voor de leefbaarheid in buurten en kleine dorpen. Ook voor de ondernemers zelf heeft het stoppen grote gevolgen’, zo valt te lezen in het rapport over het beperken van de tabaksverkoop.
Het was al langer bekend dat de verkoop in supermarkten vanaf 2024 wordt verboden en dat vanaf midden 2023 online geen tabak meer mag worden verkocht. Sigarettenautomaten zijn al taboe sinds vorig jaar. Tot 2030 mogen bijvoorbeeld benzinestations en ‘gemakswinkels’ nog wel rookwaren verkopen. Het is de inzet van het kabinet om na 2030 gefaseerd de verkoop van tabak af te bouwen, achtereenvolgens bij tankstations en tabak- en gemakszaken, waarna alleen speciaalzaken nog tabak kunnen verkopen. Op dit moment zijn er zo’n 2.100 bemande tankstations die tabak verkopen en circa 1.600 tabak- en gemakszaken en speciaalzaken. Hieronder circa 500 Primera’s, 260 Bruna’s en 140 vestigingen van de ReadShop (cijfers 2020). In 2021 wordt onderzocht hoe de afbouw na 2030 het beste vorm kan krijgen, met aandacht voor de economische impact en regionale spreiding van speciaalzaken, zodat een volgend kabinet daarover kan besluiten.
Gezondheidswinst
De wijzigingen op de Tabakswet zijn al in 2020 aangekondigd. De toenmalige verantwoordelijke staatssecretaris Blokhuis: “We vinden het nu een gek idee dat je ooit kon roken in de trein of een restaurant. Ik ben er van overtuigd dat we later ook zo zullen terugkijken op het kopen van sigaretten in een supermarkt. Aan overal sigaretten kunnen kopen, komt in de toekomst een einde. Daarmee wordt het voor rokers en ex-rokers makkelijker om de verleiding te weerstaan. Voor kinderen wordt het moeilijker om er überhaupt mee te beginnen. Met dit besluit en de koers die we vandaag hebben ingezet, voorkomen we heel veel onnodige sterfgevallen en medisch leed.”
De verwachting is dat dit tot 2030 zorgt voor zo’n 120.000 minder rokers: een enorme gezondheidswinst, aldus de staatssecretaris indertijd.
“Uiteindelijk zal er een moment komen waarbij tabak uit de gemakswinkels zal verdwijnen”
